2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Het gemeentefonds verandert met de rijksbegroting mee (trap-op-trap-af-systematiek). Deze systematiek brengt het risico met zich mee dat bij dalende uitgaven door het rijk (als gevolg van bezuinigingen door het rijk) het gemeentefonds daalt. Met het oogmerk stabiliteit in de geraamde (hogere) accressen uit de Meicirculaire 2022 te brengen is in juni 2022 besloten het accres 2022-2025 te bevriezen. Vanaf 2026 zien gemeenten echter de accressen dalen en zijn adequate oplossingen om deze tekortkomingen op te vangen nog niet bekend.

Voor het Uitvoeringsprogramma CentrumOntwikkeling Roden (COR) 2018-2022 heeft uw raad alle geplande kredieten ter beschikking gesteld. De beschikbaar gestelde kredieten dekken circa twee derde van de COR. Op een HRK subsidie van € 750.000 na is gebleken dat er geen andere geschikte subsidies te vinden zijn. Minder inkomsten uit externe subsidiebronnen heeft gevolgen voor de uitvoering van de COR. De scope van de COR is vooralsnog bijgesteld naar de reeds opgestarte projecten en er worden (voorlopig) geen nieuwe deelprojecten opgestart. Het rioolfonds draagt overigens de lasten voor riool(gerelateerde)-kosten binnen de deelprojecten van de COR. Eind 2023 of begin 2024 moet bekeken worden wat de stand van zaken van de COR is en of, en zo ja, hoe we verder gaan met de COR.

Het risico zat in 2022 en 2023 vooral in de gestegen bouwkosten, die zijn gestegen met circa 23% (GWW index). Concreet zijn we daar tegen aan gelopen in het project herinrichting Heerestraat/Wilhelminastraat. Hetzelfde gaat gelden voor de Westerbaan en het infrastructurele deel van de VTB. Op dit moment werken we in afstemming met de omgeving aan een gedragen schetsontwerp voor de herinrichting van de Kanaalstraat (onderdeel VTB). De keuzes die hierin gemaakt worden kunnen leiden tot financiële tegenvallers. Er dient dus rekening gehouden te worden met (minimaal) 23% hogere kosten, hierin is nog geen rekening gehouden met nieuwe kostenstijgingen/inflatie vanaf februari 2023. Vooralsnog worden de kostenoverschrijdingen binnen de COR en het rioolfonds opgelost door mee- en tegenvallers binnen de diverse projecten met elkaar te verrekenen. Mocht dit niet voldoende blijken dan komen wij terug bij uw raad via een (extra) kredietaanvraag of een overschrijding via de managementrapportages. Uiteraard wordt uw raad via de raadsessies regelmatig bijgepraat over de ontwikkelingen binnen de COR.

De woningbouwprojecten binnen de COR worden onder de programma's toegelicht.

We ervaren steeds meer de gevolgen van klimaatverandering. Dat merken we aan de buien die heviger worden, aan de verschuivende neerslagperiode, de langere perioden van droogte en stijgende temperaturen. Het is daarom denkbaar dat hevige wind, zware buien, maar vooral droogte en de daarmee verbonden bodemdaling tot schades aan gemeentelijke eigendommen gaan leiden. Te denken valt aan waterschade in vastgoed, maar ook verzakking van wegen en paden, of schade aan gemeentelijke riolering. Bovenop onze reguliere beheeropgave kunnen we dus te maken krijgen met extra werkzaamheden of schadeposten.

Naar aanleiding van de verzakkingsschades in de wijk Middenveld hebben we, ter voorkoming van toekomstige schades ten gevolge van onze activiteiten, het Bouwprotocol ingevoerd. Ook al valt weliswaar niet uit te sluiten dat er schade ontstaat, worden hiermee wel de grootste risico’s die betrekking hebben op gemeentelijke bouwactiviteiten ondervangen.

Het gaat hier om schades die zijn terug te voeren op gemeentelijke activiteiten (en waar wij dus verantwoordelijk voor kunnen worden gehouden). Dit geldt dus niet voor schade aan woningen en ander particulier vastgoed door verzakkingen ten gevolge van bodemdaling door langdurige droogte.

Op basis van artikel 142 tot en met 147 van de Wet op het primair onderwijs (WPO) dient een gemeentebestuur dat basisonderwijs in stand houdt, jaarlijks vast te stellen of er sprake is van overschrijding van de rijksvergoeding. Indien er meer uitgaven zijn geweest dat de ontvangen rijksvergoeding, dan is er sprake van een overschrijding. Deze overschrijding (meer uitgaven dan ontvangsten) dient proportioneel ook aan de scholen voor bijzonder onderwijs te worden doorbetaald. Veelal wordt een bedrag per leerling vastgesteld, die ook op basis van het leerlingenaantal van de bijzondere scholen wordt betaald. Hiermee wordt het openbaar onderwijs en het bijzonder onderwijs in eenzelfde gemeente gelijkgesteld. Tot en met 2005 is de financiële gelijkstelling afgehandeld. Voor de periode 2006-2010 heeft het college vastgesteld er geen sprake was van een overschrijding. Hiertegen loopt nog een bezwaar. De verwachting is dat het bezwaar in 2023 afgehandeld gaat worden. Daarna kunnen de periodes 2011-2015, 2016-2020 en 2021-2022 worden vastgesteld.

Omdat het openbaar primair onderwijs per 1 januari 2023 is verzelfstandigd komt vanaf die datum het risico van de financiële gelijkstelling formeel te vervallen. Echter, over de jaren 2011 t/m 2022 moet de financiële afrekening nog vast worden gesteld en daar kan nog een overschrijding en dus risico uit voort komen. Naar verwachting zal alles in 2023 definitief zijn afgehandeld.

De gemeente heeft zich borg gesteld voor een aantal instanties voor het verstrekken van een geldlening. De gemeente loopt hierbij een risico als de verplichtingen door de geldnemer niet worden nagekomen.

De in het verleden afgegeven gemeentegaranties ten behoeve van door woningbouw-corporaties aangetrokken geldleningen zijn overgedragen aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Hiervoor geldt een ander risicoprofiel. Corporaties die in de problemen komen dienen eerst het Centraal Fonds Volkshuisvesting voor financiële steun te benaderen. De borgstellingreserve van het WSW vormt de tweede zekerheid. De derde (tertiaire) achtervangpositie betreft een door het rijk en gemeenten (elk 50%) af te geven renteloze lening aan het WSW. Het risicoprofiel kan wijzigen indien door corporaties een toenemend beroep wordt gedaan op het WSW.

De gemeente Noordenveld vindt een betrouwbare dienstverlening, waarin inwoners open en respectvol worden behandeld, belangrijk. Goede bescherming van persoonsgegevens is daarbij cruciaal. Inwoners kunnen erop vertrouwen dat de gemeente zorgvuldig, veilig en vertrouwelijk omgaat met persoonsgegevens. Gemeente Noordenveld heeft in haar dienstverlening rekening te houden met strenge regelgeving op het gebied van privacy en informatiebeveiliging. Alles wat de gemeente met persoonlijke gegevens doet moet aantoonbaar voldoen aan de regels van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Voor de omgang met politiegegevens is daar in 2023 ook de naleving van Wet politiegegevens (Wpg) aan toegevoegd.

In 2024 wordt (planmatig) verder gewerkt aan de inbedding en uitwerking van de wetgeving, om daarmee de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de Wet politiegegevens (Wpg) na te leven. Daarbij onderzoeken wij of we samen kunnen werken met omliggende gemeente op het gebied van informatiebeveiliging & privacy, met als doel de slagvaardigheid te vergroten.

Tenslotte is het vergroten van de bewustwording en aandacht van medewerkers met betrekking tot AVG een cruciaal aspect in het waarborgen van de bescherming van persoonsgegevens en informatiebeveiliging door de organisatie, zowel van burgers als medewerkers. Door middel van een bewustzijnscampagne wordt de kennis en kunde op de werkvloer doorlopend verhoogt.

De omvang van de risico’s met betrekking tot de actuele grondexploitaties is herzien en in deze jaarstukken bepaald op € 1.468.000. Voor een toelichting op dit bedrag verwijzen wij naar de paragraaf Grondbeleid .

Verwachte druk op de reserve grondexploitaties neemt toe
In de risicoanalyse zijn de plannen/projecten die zich nog in de initiatieffase bevinden niet meegenomen, of waarvan op dit moment nog niet alle uitgangspunten helder zijn. Het is echter wel aanleiding om op dit moment, in aanvulling op de risicoanalyse, duidelijk te maken dat er meer dan een verwachting is dat deze projecten niet allemaal budgetneutraal zullen kunnen worden uitgevoerd, maar op een aantal punten een flinke inzet van middelen vragen. Daarnaast hebben we te maken met een zeer onzekere woningbouwmarkt, met een gestegen hypotheekrente en hogere en vooral onvoorspelbare bouwkosten. De betaalbaarheid van woningbouw staat onder druk en dit kan er mogelijk toe leiden dat projecten vertraging oplopen of zelfs bij voorbaat al niet haalbaar zijn.
Er zullen naar verwachting projecten komen met nieuwe risico’s en/of projecten waarbij het doen van (strategische) aankopen onvermijdelijk is om voortgang te kunnen realiseren.

Cybercriminelen slaan steeds vaker toe. Ook bij overheidsinstellingen, die in toenemende mate afhankelijk zijn van digitale systemen. De dienstverlening van de gemeente bevat immers steeds vaker gedigitaliseerde processen, waardoor ze kwetsbaar zijn voor een aanval op, of zelfs de uitval van deze systemen. Niet alleen de kans op digitale ontwrichting neemt toe, ook de mate waarin cybercriminelen geprofessionaliseerd zijn vormt een steeds hoger dreigingsniveau. Het is dus niet de vraag óf, maar wanneer cyberaanvallen gaan plaatsvinden. Een hack (cyberaanval) kan door de grote gevolgen uitmonden in een cybercrisis. Door het oefenen van een cybercrisis kan de gemeente ervaring opdoen zodat wij weten hoe handelen tijdens een onverwachte en ongewenste situatie.

Uit het 'Dreigingsbeeld 2023-2024 Informatiebeveiliging Nederlandse gemeenten', een twee jaarlijks product van de Informatiebeveiligingsdienst (IBD-VNG), blijkt duidelijk dat er meer aandacht nodig is voor informatiebeveiliging. De daarin genoemde actuele dreigingen zijn ransomware (versleuteling van data met gijzel-software) met destructieve gevolgen. Steeds meer én ernstigere kwetsbaarheden in software en de gevaren van gegevensuitwisseling in de ketensamenwerking die uit het zicht zijn. Deze dreigingen kunnen leiden tot verstoringen in de bedrijfsvoering en uitval van de dienstverlening. Ook bestaat hierbij het risico dat vertrouwelijke informatie in de verkeerde handen komen.

De gemeente Noordenveld voldoet nog niet volledig aan het verplichte normenkader voor informatiebeveiliging de BIO. De Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) is het minimale vereiste niveau van informatiebeveiliging voor alle overheidsorganisaties. Het is een set van richtlijnen en maatregelen die bedoeld zijn om de vertrouwelijkheid, integriteit en beschikbaarheid van informatie te waarborgen, en dient als leidraad voor het opzetten van een effectief informatiebeveiligingsbeleid binnen de gemeente. Het niet voldoen aan de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) kan leiden tot datalekken (incidenten waarbij persoonsgegevens zijn betrokken), ransomware-aanval, verlies van vertrouwen bij inwoners, verstoorde uitvoeringsprocessen, naleving van wet- en regelgeving (bijvoorbeeld de AVG en de Archiefwet), financiële verliezen en imagoschade.

In 2024 zullen de benodigde technische en organisatorische verbeteringen en noodzakelijke aanpassingen planmatig worden voortgezet om voldoende op niveau te komen en investeren wij in de bewustwording van onze medewerkers door middel van een informatiebeveiligingsbewustzijnscampagne om de medewerkers bewust bekwaam te maken op het terrein van informatiebeveiliging en gegevensbescherming.

De gemeente is verantwoordelijk voor de huisvesting van scholen voor basis-,
speciaal basis-, voortgezet en speciaal voortgezet onderwijs die zijn gehuisvest op het grondgebied van de gemeente. Er vinden met regelmaat gesprekken plaats met de schoolbesturen over de nodige capaciteit van schoolgebouwen. Vanaf 2015 zijn de schoolbesturen integraal verantwoordelijk voor het gehele onderhoud. De gemeente blijft verantwoordelijk voor nieuwbouw en uitbreiding. In samenwerking met de schoolbesturen is een Integraal Huisvestingsplan (IHP) opgesteld. Hierin staan onder andere de ontwikkeling van diverse locaties. Bij in gebruik zijnde scholen zijn de schoolbesturen financieel verantwoordelijk en draagt de gemeente geen financieel risico. Als gevolg van het opgesteld IHP zal voor vrijkomende schoolgebouwen die niet langer nodig zijn voor onderwijs vroegtijdig naar een vervangende bestemming worden gezocht. Desondanks blijft er een behoorlijk risico, omdat het niet altijd eenvoudig is nieuwe gebruikers voor de vrijkomende gebouwen te vinden.
Door (steeds sneller en vaker) veranderende wet- en regelgeving worden de investeringen in het IHP ook steeds hoger. De verduurzamingsopgave is een van de oorzaken. Ook het steeds duurder worden van bouwmaterialen en lonen is hierop van invloed. Levertijden door de verduurzamingsopgave, de onrust c.q. oorlog in Oekraïne en de excessieve stijging van de energieprijzen zijn hierin een belangrijke oorzaak.

Bedrijven moeten voldoen aan steeds strengere milieuwetgeving. Indien schade wordt toegebracht aan het milieu dan zullen zij de kosten voor de reiniging moeten betalen. Is de dader echter niet meer te achterhalen dan kan het zijn dat deze kosten voor rekening van de gemeente komen. De kosten van bijvoorbeeld bodem- of grondwatersanering kunnen hoog oplopen.

In Drenthe is sinds 1 januari 2014 de Regionale Uitvoeringsdienst Drenthe (RUD) operationeel. De RUD moet zich ontwikkelen tot een robuuste en toekomstbestendige organisatie, die zorg draagt voor het milieu in de Provincie Drenthe. Wij hebben als uitgangspunt gesteld dat de RUD financieel neutraal, dan wel voordeliger moet zijn dan de eerdere gemeentelijke opzet. Of aan dit uitgangspunt zal worden voldaan is afhankelijk van de uitvoering en de resultaten van voorgenomen veranderingen en ontwikkelingen.
Landelijke ontwikkelingen als de stikstofmaatregelen, de Omgevingswet en strengere eisen aan het energieverbruik hebben invloed op de taken die de RUD voor onze gemeente uitvoert.

Betreft samenwerking van alle 22 gemeenten van Groningen en Drenthe, de provincies en het OV-bureau Groningen Drenthe op het gebied van onder andere lokaal vervoer en vervoer speciaal toegespitst op doelgroepen, zoals het Wmo- en leerlingenvervoer. De samenwerking moet publiek vervoer in de toekomst betaalbaar houden, duurzamer maken en de service aan de reizigers verder verbeteren.

Bij de WMO, Jeugdwet en Participatiewet is er sprake van een zogenaamde openeinderegeling. Het blijft moeilijk te voorspellen hoeveel inwoners in een jaar een beroep gaan doen op deze regelingen. Dit brengt financiële risico's met zich mee. De financiële risico’s worden afgedekt met de reserve sociaal domein maar leggen wel een structureel beslag op de middelen. De omvang van de risico’s met betrekking tot het sociaal domein is per regeling becijferd op minimaal € 90.000 en maximaal € 225.000.

Er zijn voldoende onderbouwingen van het benodigde voorzieningenniveau aanwezig, desondanks kan vanwege onvoorziene omstandigheden of calamiteiten (zoals storm, waterschade en bodemdaling) het voorkomen dat de voorzieningen op enig moment niet toereikend zijn.

De Veiligheidsregio Drenthe (VRD) heeft de algemene reserve verlaagd naar 2,5%. De reserve is tevens alleen beschikbaar om loon- en prijsstijgingen op te vangen en is daarmee verworden tot een bestemmingsreserve. Het ongedekte deel van de risico's van de VRD, dat uitkomt op in totaal € 4.815.000, moet hierdoor bij de gemeenten in hun eigen weerstandscapaciteit worden verwerkt. Het risico VRD is daarom aan deze paragraaf toegevoegd.

Het ongedekte risicodeel voor Noordenveld komt uit op een bedrag van circa € 219.000, waardoor het risico in gevolgklasse 3 valt. Op basis van de risico-inventarisatie van de VRD concluderen we dat de gezamenlijke risico's van de VRD tot kansklasse 4 gerekend kunnen worden. Meer informatie over de risico's van de VRD vindt u in de begroting van de VRD.

Voor het beheer van de openbare ruimte wordt gewerkt met een systematiek om de jaarlijkse benodigde budgetten in beeld te krijgen. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van beheerplannen en scenario’s uit de BOR-systematiek. De onderhoudssituatie van bepaalde wegvakken kan door intensief gebruik en als gevolg van weersomstandigheden sneller achteruitgaan, waardoor versneld onderhoud moet worden uitgevoerd. Indien schade aan personen, voertuigen of gebouwen ontstaat door onvoldoende onderhoud aan infrastructuur kan een schadeclaim ingediend worden door de benadeelde persoon. Daarnaast bestaan de risico’s van schadeclaims door takbreuk en achterstallig onderhoud van speeltoestellen. Door bodembeweging, mede ingegeven door verdroging, kunnen schades en daarmee grootschalige reparaties ontstaan. Dit geldt voornamelijk voor wegen.