In financieel opzicht is deze Programmabegroting gebaseerd op de perspectiefnota 2024 die uw raad op 10 juli 2023 heeft vastgesteld. De ontwikkelingen in de wereld zijn echter sinds het vaststellen van de perspectiefnota niet stil komen te staan.
Het meest in het oog springend is de verslechtering van de begrotingsstand in 2024.
Bij de perspectiefnota was er sprake van een begroot overschot van ruim € 1,6 miljoen (€ 1.593.000).
Na de zomer is het overschot veranderd in een tekort van ruim € 1,3 miljoen (€ 1.342.000).
Tegelijkertijd storten we als gemeente elk jaar de overschotten van het sociaal domein in de reserve sociaal domein. Dit bijstorten van forse bedragen is vanaf 2021 een patroon geworden. Er was een dotatie van:
€ 1,247 miljoen in 2021;
€ 4,268 miljoen in 2022;
prognose € 1,702 miljoen in 2023;
De prognose voor 2024 bedraagt € 1,08 miljoen en voor 2025 € 1,626 miljoen.
Zo loopt de reserve op van € 3,637 miljoen in 2021 naar € 12,360 miljoen in 2025.
De politieke afspraak in Noordenveld is dat de afdracht aan de reserve sociaal domein en de reserve sociaal domein zelf zijn afgeschermd van de reguliere begroting. Vanuit het behoedzaamheidsbeginsel is bij het onzekere begin in 2015 van de decentralisaties in het sociaal domein deze systematiek bedacht. De eerste jaren functioneerde de reserve als financiële buffer ook goed. Inmiddels is de reserve buitenproportioneel groot geworden. Zelfs toekomstige tegenvallers van enkele miljoenen kunnen met de huidige reserve worden opgevangen. Het niet continueren van de toevoeging van meevallers aan de reserve sociaal domein heeft geen consequenties voor het beleid of de uitvoering van het sociale beleid voor de kwetsbare doelgroepen in onze gemeente. Immers, de reserve bevat geld dat niet wordt uitgegeven.
Met de keuze voor het niet afdragen van de meevaller aan de reserve sociaal domein en de keuze om minder te sparen voor het ravijnjaar 2026 wordt de begroting in 2024 zonder bezuiniging uit de rode cijfers gehaald.
De programmabegroting sluit met een positief resultaat van € 445.000 voor 2024. Met deze begroting hebben we gemeend een redelijk perspectief neer te leggen voor de raad met een onzeker meerjarenperspectief.
De meerjarenraming geeft een positief resultaat van € 43.000 voor 2025, een tekort van € 1.537.000 voor 2026 en voor 2027 een overschot van € 300.000.
Financiën en ambities
In het coalitieakkoord zijn de ambities benoemd. Daarnaast volgen er uit het meerjaren uitvoeringsprogramma een aantal aanvullende ambities. Deze keuzes hebben wij verwerkt in deze begroting. Oplopende rentelasten dwingen ons tot grotere financiële voorzichtigheid dan in de achter ons liggende jaren. Er zijn onderwerpen die hoe dan ook om besluitvorming vragen.
Woningbouwopgave
Ten aanzien van wonen hebben we een stevige ambitie. Dit uit zich onder meer in:
- toevoegen 800 tot 1.000 woningen door zowel in- als uitbreiding;
- realisatie inbreidingslocaties alsmede nieuwe locaties die reeds in beeld zijn;
- zoeken naar andere potentiële locaties voor lange termijn;
- inrichten woningbouwteam om woningbouw te versnellen;
- andere mogelijkheden voor toevoegen woningen (splitsing, herbestemming en (pre-)
mantelzorg) wordt eenvoudiger en aantrekkelijker gemaakt;
- opstellen woonvisie met daarin onder andere aandacht voor doelgroepen (starters en ouderen), toekomstbestendig en duurzaam.
Er is een woonvisie opgesteld waarin afspraken en uitganspunten zijn opgesteld zodat deze dient als leidraad bij het opstellen van het woningbouwprogramma. Tevens worden nieuwe instrumenten ontwikkeld en de uitvoering opgepakt. Het is belangrijk te realiseren dat ook deze instrumenten en de uitvoering een beroep doen op de beschikbare capaciteit. De doelstelling van het zogenoemde woningbouwteam is om sturing, grip en snelheid te houden op de woningbouwproductie en te sturen op de uitdagingen. Dit is geen statisch team en bestaat voor een aantal projecten uit de inhuur van specifieke kennis en vaardigheden om zo voortgang te houden in de projecten.
De grotere projecten (Roden-Zuid, Maatlanden/ Zulthe, Peize-Zuid, Oosterveld Norg) zitten in verschillende fases van ontwikkeling. De planning van de woondeal is gebaseerd op de huidige planning van deze projecten. Inzet is om de planning te behalen en waar mogelijk te versnellen. Belangrijkste kritische succesfactoren zijn op dit moment de personele capaciteit en de marktomstandigheden (rente en bouwkosten).
Ook is onze inzet uiteraard gericht op het in uitvoering brengen van de kleinere woningbouwlocaties. Wanneer er sprake is van afnemende capaciteit, ligt onze prioriteit bij de grotere en ‘makkelijker’ te ontwikkelen locaties om zo wel aantallen te behalen.
We werken in beginsel mee aan andere wooninitiatieven zoals woningsplitsplitsing, en (pre-) mantelzorg wonen.
Duurzaamheid
De gemeente Noordenveld heeft stevige ambities op het gebied van duurzaamheid om de gemeente leefbaar te houden voor nu en voor toekomstige generaties. De gemeente Noordenveld richt zich daarbij niet alleen op de eigen gemeente maar draagt ook bij aan ambities op regionaal en landelijk niveau.
Het thema Duurzaamheid is opgenomen in het coalitieakkoord. Op het gebied van duurzaamheid zijn we ambitieus, met een pragmatische en realistische aanpak. In 2021 is het Programma Duurzaam Noordenveld 2040 opgesteld. Hierin zijn voor vijf verschillende thema’s ambities voor 2040 en doelstellingen voor 2025 opgenomen, met als hoofddoel een klimaatneutraal Noordenveld in 2040. Deze thema’s zijn: Toekomstbestendige leefomgeving, Duurzame mobiliteit, Duurzame energie, Afval en hergebruik en Participatie en communicatie. Onder deze thema’s is sprake van een honderdtal geplande (en flankerende) inspanningen, die integraal in de organisatie opgepakt worden.
Naast deze inspanningen is in het coalitieakkoord afgesproken dat we (verder) inzetten op:
- evaluatie van de spelregels voor energieprojecten na de eerste toepassing ervan in een
grootschalig energieproject. Daarbij wordt gekeken naar meer mogelijkheden om
omwonenden directer te laten profiteren van de opbrengsten van een project;
- energieke wijken op basis van de Warmtevisie. Daarnaast bieden we praktische
ondersteuning en adviseren we groepen bewoners die met verduurzaming aan de slag willen. Isolatie staat daarbij voorop;
- het stimuleren van innovatieve ontwikkelingen. De verduurzaming van bedrijven binnen onze gemeente krijgt de komende jaren meer aandacht. Niet alleen het verduurzamen van de bedrijfsvoering, maar ook het stimuleren van duurzame innovaties door onze eigen ondernemers. Dit geldt zeker ook voor agrarisch ondernemers die actief zijn binnen onze gemeente. Samen met hen willen we onder andere de biodiversiteit versterken.
Jaarlijks wordt een uitvoeringsprogramma gemaakt om te bekijken waar we staan en welke
inspanningen nodig zijn om de gestelde doelen te halen.
Klimaatverandering
Op het gebied van water hebben wij de taak om maatschappelijke belangen te waarborgen. In het Gemeentelijk Water- en Rioleringsplan hebben we afspraken gemaakt met welke taken we de komende jaren aan de slag gaan. Hierbij krijgt het anticiperen op het veranderende klimaat steeds meer aandacht. In de Regionale adaptatiestrategie en de Regionale uitvoeringsagenda zijn hiervoor afspraken gemaakt met andere overheden. De lokale adaptatiestrategie en uitvoeringsagenda worden nog voorgelegd. Eén van de aspecten hierin is wateroverlast. Op dit moment hebben de wateroverlast in Norg (-West) en Peize de hoogste prioriteit. Om dit te onderzoeken en de wateroverlast waar mogelijk te kunnen beperken is meer budget nodig dan voorzien.
Sociaal domein
Sinds de decentralisaties in 2015 heeft de focus van de gemeente vooral gelegen bij de implementatie en doorontwikkeling van de dienstverlening op basis van de Wmo, Jeugdwet en Participatiewet. Dit heeft een werkwijze in de Toegang van gemeente Noordenveld opgeleverd die als positief wordt ervaren. De cijfers van de GGD laten echter zien dat we naast de ondersteuning die we bieden in de Toegang goed moeten gaan nadenken over de verschillende opgaven in het sociaal domein en hoe we deze opgaven door middel van preventie en gezondheidsbevordering kunnen aanpakken. Daarbij moeten we ook kijken naar de wijze van beleidsontwikkeling, bijvoorbeeld data- en opgave gestuurd werken, monitoring, organisatie en samenwerking.
Het Rijk en de VNG willen ook groots gaan inzetten op preventie en een integrale aanpak. Landelijk heeft dit geleid tot een Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA).
De akkoorden gaan daarbij uit van de zogenaamde ‘Health in all Policies” benadering: een integrale
benadering van preventie met aandacht voor achterliggende factoren die invloed hebben op gezondheid.
Dat kunnen individuele factoren zijn, maar ook de fysieke en sociale omgeving, zoals de voedselomgeving of een beweegvriendelijke omgeving op school of op het werk, of factoren als bestaanszekerheid. De akkoorden hebben geleid tot een herziening van de verschillende specifieke uitkeringen (SPUK’s) in het sociaal domein. Waar gemeenten voorheen verschillende regelingen konden aanvragen, zijn deze nu gebundeld in de brede Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA).
Het biedt de gemeente, samen met organisaties in het sociaal domein en in de zorg de mogelijkheid om een breed en samenhangend beleid te voeren op gezondheid en preventie. Daarmee is het een uitgelezen kans om de opdracht uit het Coalitieakkoord op te pakken.
Het gaat hier om de volgende thema’s:
- behouden en versterken wat goed werkt;
- meer aandacht te schenken aan preventie;
- verkennen van de mogelijkheden om de minimaregelingen gelijk te trekken;
- de financiële ontwikkelingen binnen het sociaal domein te blijven monitoren.
Uitgangspunt is dat we aansluiten bij de huidige werkwijze binnen het sociaal domein. We willen behouden en versterken wat goed werkt.
ISAP 2
In ons coalitieakkoord ‘Samen bouwen aan Noordenveld’ staat dat we ook de komende jaren graag willen investeren in sportaccommodaties. Daarom hebben we samen met sportaanbieders het Integraal Sportaccommodatieplan Noordenveld Deel 2 gemaakt. Vanuit het ISAP is in de begroting budget gereserveerd. Voor de uitvoering van het plan volgt een apart raadsvoorstel.
Invoering omgevingswet
Vanaf 1-1-2024 treedt de Omgevingswet in werking. Dit betekent dat alle werkprocessen Omgevingswetbestendig ingericht moeten worden. Vooral het nieuwe initiatieven- en vergunningenproces brengt veel verandering voor alle partijen met zich mee. In principe moeten straks bijna alle vergunningaanvragen binnen 8 weken worden afgehandeld, waaronder ook de huidige uitgebreide voorbereidingsprocedures. Om zowel de gemeente (in deze de raad, college en ambtelijke organisatie) als wel de initiatiefnemer in staat te stellen de aanvragen zo goed mogelijk te beoordelen en zo volledig mogelijk in te dienen, moet veel worden uitgewerkt en voorbereid in de initiatievenfase. Hier komt alles bij elkaar wat nu vaak pas in de fase na vergunningsaanvraag of na een principe verzoek gebeurt.
Participatie en de inzet van initiatiefnemer bij ruimtelijke procedures is na de invoering ook een verandering die veel impact heeft op het proces en verhouding tussen gemeente en samenleving. De gemeente moet zich hierin faciliterend en stimulerend opstellen en met de nieuwe beleidsinstrumenten hier vorm en richting aan geven.
De verwachting is dat na 1 januari er veel vragen bij de gemeente terechtkomen over het nieuwe vergunningensysteem, de nieuwe procedures en/of formulieren, et cetera. Dit vraag extra inzet en ondersteuning vanuit de organisatie en de regio.
De nieuwe manier van werken zorgt ook voor de nodige druk op de bestaande inzet en capaciteit.
Om dit alles voor elkaar te krijgen en goed te blijven aansturen en ondersteunen zijn de financiële middelen voor 2024 nodig.
Vluchtelingen
De gemeente Noordenveld heeft een rijke en warme historie als het gaat om opvang van mensen ‘op de vlucht’. De afgelopen twee jaar zijn wij geconfronteerd met aanzienlijke uitdagingen op het gebied van de opvang van vluchtelingen en asielzoekers. Dit omvatte diverse vormen van opvang, zoals het bieden van ondersteuning aan het aanmeldcentrum in Ter Apel via Crisis Noodopvang (CNO), opvangfaciliteiten voor Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen (AMV) en opvang voor Oekraïense vluchtelingen. Naast deze nieuwe vraag en taak, hebben we ook onze bestaande verantwoordelijkheid voor de huisvesting van statushouders.
Hoewel de toekomstige taken van gemeenten niet volledig duidelijk zijn, lijkt het erop dat gemeenten in toenemende mate belast zullen worden met de organisatie en uitvoering van vluchtelingen- en asielopvang. Op korte termijn blijft de vraag naar opvangfaciliteiten relevant, zowel voor Oekraïense vluchtelingen als ter ondersteuning van het reguliere asielproces. In 2024 worden de contracten voor minstens twee gemeentelijke opvanglocaties voor Oekraïense vluchtelingen en de opvang voor AMV in Veenhuizen en Norg voortgezet. Mochten de omstandigheden dit vereisen, zal ook de crisisnoodopvang in 2024 behouden blijven. Naast de reguliere taak om statushouders te huisvesten.
We hebben gemerkt dat in samenwerking met belangrijke maatschappelijke partners, ondernemers, onderwijsinstellingen, gezondheidszorg en inwoners, we veel kunnen bereiken in korte tijd. Deze inzet vraagt het nodige van de organisatie(s). We zullen werken aan lange termijn oplossingen waarbij de aspecten wonen, werken, welzijn en onderwijs integraal worden meegenomen.
Ereschuld: Herstel & Perspectief voor Groningen
Op 24 februari 2023 heeft de parlementaire enquêtecommissie Aardgaswinning Groningen het rapport Groningers boven Gas gepresenteerd. In dit rapport is ook de opdracht verwoord om de ereschuld aan de regio en haar bewoners die door 60 jaar gaswinning is ontstaan in te lossen. Daarvoor neemt het kabinet 50 concrete maatregelen, waarmee het uitwerking geeft aan de aanbevelingen van de Commissie Van der Lee. Naast de regio Groningen is nu ook Noord-Drenthe erkend als compensatiegebied gaswinning.